Nam ar y synhwyrau

Sylwch: Diweddarwyd y data yn “demograffeg a thueddiadau” yn ddiweddar i baratoi am ddiweddariad yr asesiad poblogaeth a fydd yn digwydd yn ystod y flwyddyn nesaf. Caiff gweddill y dudalen hon ei ddiweddaru ar ôl i’r asesiad poblogaeth gael ei gyhoeddi ar 1 Ebrill 2022.

Trosolwg a Negeseuon Allweddol

• Gall nam ar y synhwyrau fod yn gyflwr sy’n cyfyngu ar fywyd rhywun yn sylweddol, ac mae nifer yr achosion yn cynyddu wrth i bobl fynd yn hŷn. Mae hyn yn golygu bod yr heriau sy’n gysylltiedig â’r cyflwr yn debygol o gynyddu dros y degawdau nesaf
• Mae’r cyflwr yn cynnwys colli golwg, colli clyw a cholli’r ddau synnwyr (byddar-ddall)
• Mae’r ffactorau cyflymu sy’n gysylltiedig â cholli golwg yn cynnwys diabetes a gordewdra
• Mae gan bobl sydd â nam ar y synhwyrau amrywiaeth o anghenion o ran gofal a chymorth. Mae adnabod y nam yn gynnar yn hollbwysig, felly hefyd atal, cymorth i leihau unigedd ac arwahanrwydd, hybu iechyd a lles meddyliol, a mesurau i gynorthwyo â mynediad i gyflogaeth
• Mae gofal a chymorth effeithiol yn debygol o leihau’r risgiau eraill sy’n gysylltiedig â heneiddio ac eiddilwch, fel cwympo
• Mae amrywiaeth o wasanaethau ar gael ar draws gorllewin Cymru. Mae’r rhain yn sylfaen ar gyfer gwella yn y dyfodol
• Mae angen i welliannau ganolbwyntio ar ddatblygu gwasanaethau cyffredinol ac arbenigol ymhellach, a gwella mynediad i wasanaethau eraill i bobl sydd â nam ar y synhwyrau. Bydd hyn yn galw am ddulliau cydweithredol er mwyn sicrhau cysondeb a sicrhau yr eir i’r afael â’r heriau cyffredin

Demograffeg a Thueddiadau

• Amcangyfrifir bod gan 15,671 o bobl yn rhanbarth Gorllewin Cymru nam ar eu golwg, y mwyafrif llethol ohonynt yn 60 oed a throsodd. Dengys amcanestyniadau y bydd hyn yn codi i 21,910 erbyn 2043.
• Mae gan tua 85,864 o bobl yn rhanbarth Gorllewin Cymru nam ar eu clyw, gyda’r mwyafrif yn 70 oed a throsodd. Dengys amcanestyniadau y bydd hyn yn codi i 107,782 erbyn 2043.

Anghenion o ran gofal a chymorth yn y presennol a’r dyfodol

Mae atal, adnabod yn gynnar, cymorth ymarferol ac emosiynol a hygyrchedd gwasanaethau yn cael effaith gadarnhaol ym mhob categori nam ar y synhwyrau. Er na fydd ar lawer o bobl â nam ar y synhwyrau angen gofal a chymorth uniongyrchol i’w cyflwr, maent yn fwy tebygol na’r boblogaeth gyffredinol o ddioddef o iselder, gorbryder, unigedd, colli annibyniaeth ac arwahanrwydd, ynghyd â llai o gyfleoedd cyflogaeth a’r effaith ariannol yn sgil hynny. Gall cymorth lefel isel priodol chwarae rhan allweddol i liniaru effaith y rhain ac i wella llesiant cyffredinol y bobl sydd â’r cyflyrau hyn.

Y ddarpariaeth gofal a chymorth bresennol

Mae amrywiaeth o ofal a chymorth ar gael i bobl â nam ar y synhwyrau yng ngorllewin Cymru. Er bod union natur y ddarpariaeth yn amrywio ym mhob sir, yn gyffredinol maent yn cynnwys:

• Swyddogion Adsefydlu i bobl â nam ar y golwg sy’n rhan o’r ddarpariaeth gofal cymdeithasol, sy’n darparu gwasanaeth adsefydlu i bobl o bob oedran sydd wedi’u hardystio’n ddall, sy’n rhannol ddall neu’n gofrestradwy o dan y categorïau hyn o nam ar y golwg. Rôl y swyddog adsefydlu yw helpu i fagu hyder, cynnig cymorth emosiynol, adennill sgiliau bywyd a gollwyd ac addysgu sgiliau newydd, cynnal a hyrwyddo annibyniaeth a dewis, ac asesu angen pobl am gyfarpar arbenigol ac addasiadau. Mae’r Swyddogion yn cydweithio’n agos ag asiantaethau partner fel Gwasanaeth Golwg Gwan Cymru a’r trydydd sector er mwyn sicrhau y gellir adnabod a chynorthwyo ag anghenion y cleientiaid, a’u dwyn ymlaen, yn llawn. Maent hefyd yn datblygu cysylltiadau â gwasanaethau eraill er mwyn sicrhau bod anghenion pobl â nam ar eu golwg yn cael eu hystyried. Enghraifft ddiweddar o hyn yw’r gwaith ymgysylltu â Phrifysgol Aberystwyth yng Ngheredigion, a arweiniodd at agor oriel gelf â darpariaeth sain. Yn olaf, mae’r swyddogion yn gweithio mewn cymunedau i ddarparu hyfforddiant ymwybyddiaeth weledol, ac yn ceisio sefydlu grwpiau cymorth lleol ar gyfer pobl â nam ar eu golwg.
• Ymarferwyr a achredir gan Wasanaeth Golwg Gwan Cymru rhan o’r ddarpariaeth gofal sylfaenol sy’n rhoi cyngor ac arweiniad i’r rheiny sydd wedi cael diagnosis o gyflwr llygaid penodol. Gall pobl gyrraedd yr ymarferwyr o’r gymuned, neu pan fyddant yn cael gofal eilaidd. Mae’r ymarferwyr yn gweithredu mewn 32 practis optometreg cymunedol (optegydd) ar hyn o bryd, ac mae 11 arall yn cynnig gwasanaeth cartref.
• Swyddogion Cyswllt Gofal Llygaid yn gweithredu mewn adrannau offthalmoleg ar draws y rhanbarth ac yn darparu cymorth a chyngor i gleifion sydd â nam ar y golwg. Mae’r gwasanaeth hwn yn gyfyngedig a chaiff ei ddarparu gan yr RNIB yn Sir Gaerfyrddin a Sir Benfro a gan Sight Cymru yng Ngheredigion
• Cyfarpar arbenigol sydd ar gael i hwyluso gweithgareddau beunyddiol, fel cyfarpar symudedd a chyfathrebu (gan gynnwys Braille a systemau dolen sain) a gwasanaethau gwefusddarllen (yn Sir Gaerfyrddin), lle bo’n briodol
• Gweithgareddau i godi ymwybyddiaeth ac ymgysylltu’n gyffredinol er enghraifft, gyda’r fforymau 50+ sy’n cael eu cynnal ar draws y rhanbarth, a rhyngweithio â gwasanaethau eraill fel addysg, priffyrdd a’r trydydd sector (yn Sir Benfro) i wella’r ddarpariaeth ar gyfer pobl â nam ar eu synhwyrau. Mae’r gweithgareddau ymgysylltu lleol yn cynnwys gwaith a wnaed trwy Grŵp Awdioleg Gorllewin Cymru, wedi’i hwyluso gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda ac yn dwyn ynghyd weithwyr proffe siynol a defnyddwyr gwasanaethau i ystyried materion perthnasol yn ymwneud â’r gwasanaethau a mynd i’r afael â hwy, a chyhoeddi cylchgrawn sain misol i bobl â nam ar eu golwg yn Sir Benfro, sy’n annog dinasyddion i roi adborth ar y mathau a’r lefelau o wasanaethau yr hoffent eu cael. Cynhelir cyfarfod chwarterol Eich Llais: Gweledigaeth a Rennir gan Gyngor Cymru i’r Deillion yng nghanolbarth a gorllewin Cymru (gan gynnwys Powys) i drafod materion yn y mwneud â’r gwasanaeth ac i gael barn defnyddwyr a gofalwyr
• Cymorth i ofalwyr pobl â nam ar y synhwyrau gan gynnwys gwybodaeth, cyfeirio at gymorth priodol a chyngor ynghylch asesiadau gofalwyr
• Gweithio partneriaethol rhwng y trydydd sector a’r sector statudol ar lefel genedlaethol gyda sefydliadau megis British Wireless for the Blind, Blind Veterans UK, RNIB, SENSE Cymru, y Gymdei thas i Blant Byddar, Welsh Interpreting and Translation Services a Chyngor Cymru i Bobl Fyddar, ac yn lleol gyda grwpiau megis Cymdeithas Gwasanaethau Gwirfoddol Sir Benfro a Chymdeithas Deillion Llanelli, i ddarparu amrywiaeth o wasanaethau cymorth. Mae’r rhain yn cynnwys rhyngweithio cymdeithasol a gweithgareddau, ynghyd â chyfleusterau penodol i bobl ddall, fel radio a phapurau newydd llafar.

Bylchau a Meysydd i’w Gwella

• Codi proffil nam ar y synhwyrau a Gwasanaeth Golwg Gwan y Gwasanaeth Iechyd, a dealltwriaeth y cyhoedd o hynny, a gwreiddio arferion da yn ymwneud ag adnabod, gwybodaeth, ymgynghori ac integreiddio â gwasanaethau eraill cysylltiol
• Datblygu mynediad priodol at ystod o wybodaeth, cyngor a chymorth sy’n ymdrin â’r anghenion a’r rhwystrau rhag cyrchu at wasanaethau, sy’n gallu atal y rhai sydd â nam ar y synhwyrau rhag manteisio ar ofal iechyd hanfodol
• Datblygu cymorth a gwasanaethau penodol, cyson, megis dehongli, cyfieithu, darllen gwefusau, therapïau siarad, adsefydlu a chlinigau offthalmoleg a glawcoma i sicrhau eu bod ar gael ac yn hygyrch ar draws y rhanbarth
• Cynyddu’r defnydd o daliadau uniongyrchol i sicrhau bod gan bobl ddewis gwirioneddol a rheolaeth dros y gofal a’r cymorth maen nhw’ n ei gael
• Datblygu gwasanaethau seiliedig yn y gymuned, dan arweiniad defnyddwyr, wedi’u cydgynhyrchu, sy’n atal ynysu; yn hyrwyddo cysylltiadau o fewn y gymuned, lles a chryfder a chymorth i bobl i barhau i fod yn annibynnol yn hirach yn eu cymunedau eu hunain
• Mynd i’r afael â’r diffyg cysylltiadau trafnidiaeth mewn ardaloedd gwledig iawn, sy’n ychwanegu at anhawster cyflenwi gwasanaethau hygyrch